Schatgraven naar religieuze kunst in Maastricht

De oudste kerk van Nederland, de Onze Lieve Vrouwebasiliek, gewijd aan de Heilige Maria, ligt vlakbij aan het plein met dezelfde naam. De donkere romaanse kerk is een schatkamer ‘pur sang,’ alleen al vanwege de kooromgang in de oostzijde. De zuilengalerij heeft twee etages en telt in totaal 30 kapitelen met veelal Bijbelse voorstellingen, die gezien worden als topstukken uit de romaanse bouwkunst. De OLV-basiliek telde ooit 33 heiligenaltaren. Hun aanwezigheid was een grote bron van inkomsten voor de kerk en verklaart mede de aanwezigheid van ontelbare kerkschatten. Twee laatgotische heiligenbeelden die nu nog deel uitmaken van de kerkschat en opvallen door hun kwaliteit, worden toegeschreven aan Jan van Steffenswert. Het gaat om ‘Sint Anna ten Drieën’, een beeldengroep met grootmoeder Anna, moeder Maria en het kindje Jezus aan de oost-kant van de kerk. Het tweede topstuk staat bij de entree: een beeld van de Heilige Christoffel. Hij is de beschermer van de reizigers en dus ook van de pelgrims die al eeuwenlang de kerk bezoeken.

‘Beeldsnijder’ Jan van Steffenswert (ca. 1460 - na 1538), die laatgotische sculpturen maakte, had waarschijnlijk zijn atelier aan de Mariastraat. Enkele van zijn werken zijn gesigneerd. Dit geeft aan dat hij zichzelf al als kunstenaar zag en niet als een ‘gewone’ ambachtsman. Hij staat daarmee aan het begin van een ontwikkeling waarin de kunstenaar zelfbewuster wordt. Deze houtkunstenaar is één van de vele kunstenaars die profiteerden van de grote vraag naar religieuze kunst door de ruime aanwezigheid van kerken en kloosters in Maastricht.

De schatkamer van de Sint Servaas aan het Keizer Karelplein, behoort tot de belangrijkste bezienswaardigheden van Maastricht. ‘Het kunstpakhuis’ hoort onlosmakelijk bij de monumentale basiliek -zeer rijk aan kunstschatten- die in de loop der eeuwen is gebouwd rond de grafkerk. De kerk is sinds de vroege middeleeuwen de ultieme bestemming voor veel pelgrims uit heel Europa om de gunst van de eerste bisschop van Maastricht te vragen. In de 15e eeuw komen er al honderdduizend bezoekers naar de Heiligdomsvaarten waarbij de relieken van de Sint Servaas worden rondgedragen. Deze processies worden vanaf 1632 lange tijd verboden door de Nederlandse Staat. Daardoor worden de kerkelijke schatkamers alleen maar belangrijker voor de katholieken. De basiscollectie van de schatkamer van de Sint Servaas is steeds uitgebreid met devotionalia, liturgische objecten en andere bijzondere kunstwerken. Topstuk is het reliekschrijn van Servatius; een absoluut hoogtepunt in de romaanse, Maaslandse edelsmeedkunst. De zogenoemde ‘Noodkist’, wordt in tijden van rampspoed rondgedragen door de stad. Deze ommegang was ook gepland in coronatijd maar kon toen,  vanwege de maatregelen niet doorgaan. Besloten werd de Noodkist in de kerk tentoon te stellen. Ook bij deze gelegenheid trok het reliekschrijn heel veel bezoekers.