Moderne architectuur in Maastricht
Ieder gebouw heeft een verhaal
Maastricht is een stad van historie. Met smalle straatjes, gezellige pleinen en een skyline vol oude torenspitsen. Maar moderne architectuur in Maastricht? Het is even zoeken, maar ook dat vind je in de stad…
Ceramique: een wijk getekend op een terrasje
Ten zuiden van het oude stadsdeel Wyck ligt Ceramique, een moderne wijk met markante architectuur zoals bibliotheek Centre Céramique en het Bonnefanten.De wijk werd vanaf de jaren 90 aangelegd op het terrein vande voormalige aardewerkfabriek Céramique. Bouwmeester Jo Coenen tekende het masterplan, hij nodigde voor de gelegenheid een hele rits aan Europese top-architecten uit: Luigi Snozzi, Cruz y Ortiz, Alvaro Siza, Mario Botta, Aldo Rossi. Helaas was de locatie nog niet vrijgegeven door de aardewerkfabriek, dus de architecten mochten het terrein niet op. De eerste ideeën werden daarom noodgedwongen ontwikkeld vanaf het terras van café Bonne Femme, aan de overkant van de Maas. Jo Coenen en zijn team hadden er, precies tussen de bomen door, een mooi uitzicht op de bouwlocatie. Het lijkt alsof de architecten zich lieten inspireren door dit zitplekje aan de rand van de oude stad, want menig gebouw in Céramique verwijst naar de architectuur van Aajd Mestreech: Sierlijk metselwerk en ramen als schietgaten.
De Stoa, een appartementencomplex langs de Maas van Luigi Snozzi, lijkt net een gigantische stadsmuur met kantelen. Aldo Rossi ging bij zijn ontwerp voor het Bonnefanten het verst in zijn liefde voor de middeleeuwse architectuur. De mooiste zaal van het museum wilde hij reserveren voor de oude maquette van vestingstad Maastricht, want: “De oude binnenstad is het meest waardevolle kunstwerk van Maastricht.”
Tip: De droom van Aldo Rossi is toch een beetje uitgekomen. De maquette van Maastricht is te zien op de 4de etage van de bibliotheek Centre Céramique, met in de achtergrond een magnifiek uitzicht over de oude stad.
Station Maastricht: Perron 3/4a
Kom je met de trein naar Maastricht? Loop dan eens naar het einde van perron 3/4a voor een bijzonder bouwwerk van Sybold Van Ravesteyn. Deze architect maakte vanaf de jaren 30 naam met strakke en tegelijkertijd sierlijke ontwerpen voor de spoorwegen, zoals stations en seinhuizen. Seinhuis Post T — de T staat voor Telegrafie — rust op twee slanke kolommen. Een smalle gietijzeren scheepstrap geeft toegang tot de eerste verdieping, waar in een betonnen bak de seininstallatie van 10.000 kilo hangt. Via ronde patrijspoorten — weer een hint naar de scheepvaart — komt er nog wat daglicht binnen en oogt de buitenkant minder massief. De tweede verdieping is geheel van glas, met vrij uitzicht aan alle kanten, het bedieningspaneel van de seininstallatie komt uit de vloer. Het overstekende dak, dat als een zwarte zonnehoed op het seinhuis ligt, zorgde ervoor dat de seinwachter zelfs bij laaghangende zon de treinen in de gaten kon houden. Sinds 1985 is het seinhuis niet meer in gebruik, in 2003 werd het gerestaureerd. In de jaren 90 was het seinhuis enige tijd het atelier van de Maastrichtse kunstenaar Paul Tieman. Het moet een machtig mooie werkplek zijn geweest!
Ps: Van Ravesteyn was een wat controversiële architect: volgens sommigen was hij verantwoordelijk voor zowel het mooiste als het lelijkste gebouw van Nederland!
Sirenes in de Capucijnenstraat
De bewoners van de statige herenhuizen in de Capucijnenstraat, vlak achter het Vrijthof, werden regelmatig opgeschrikt door nachtelijke sirenes: tot 1999 lag aan het einde van deze straat de brandweerkazerne van Maastricht. De brandweerwagens vonden een nieuw onderdak in een markant groen gebouw van Neutelings-Riedijk vlak bij de Noorderbrug. De voormalige kazerne heeft echter veel van haar karakter behouden: rode garagepoorten, alarmbellen aan de gevel en zelfs de glijstangen voor de brandweerlieden zijn nog aanwezig in het interieur. Het is een breed gebouw, want ondanks de beperkte ruimte aan de smalle straat moest er aan de voorkant genoeg plek overblijven: de brandweerwagens mochten bij het wegscheuren niet op passerend verkeer botsen.
Tegenwoordig kun je heerlijk lunchen & dineren bij De Brandweerkantine. Met het imposante terras is dit echt een aanrader!
Architect Jan Zollner uit Roermond ontwierp deze kazerne in 1958, met een strak betonnen frame als basis. De tussenliggende vakken werden opgevuld met ramen in afwisselende patronen, een echo van oude middeleeuwse vakwerkgevels elders in de stad. Naast baksteen gebruikte hij alleen de kleuren rood en wit in de gevel, zodat het gebouw voor iedereen herkenbaar was als kazerne. Jan Zollner begon zijn carrière als architect in de sobere jaren na WOII. Zo deelde hij in het begin een auto met een collega. Beide mochten de auto om de beurt een week gebruiken voor zakelijke afspraken: ‘carsharing’ in de jaren 40!
Tip: Tegenwoordig kun je in de voormalige garages aanschuiven bij ‘De Brandweerkantine’ èn je band laten plakken bij de fietsenmaker. In de vensters van de voormalige uitkijktoren is iedere avond videokunst te zien van Stichting Viewmaster.
Mosae Forum: passen en meten aan de Markt
De oostkant van de Markt werd in de jaren 20 opengebroken om plek te maken voor de aanlanding van de Wilhelminabrug. Twee complete straten met eeuwenoude huizen gingen hiervoor tegen de vlakte. Pas in de jaren 60 werd het gapende gat aan de markt opgevuld met een nieuw Stadskantoor en het kantoor van de Waterstaat. Stadsgids Jo Voorst vertelt: “Die gebouwen waren nog niet klaar of men had er al spijt van. Het paste gewoon niet in de historische omgeving. Pas in de jaren negentig kwam men met een ander plan.” De opdracht was ook niet eenvoudig: Er moest een nieuw stadskantoor komen, het verkeer langs de Maas moest ondergronds, er moest veel parkeerruimte zijn en genoeg plek voor winkels. En dat alles in een spraakmakend ontwerp dat tegelijk de oude gevels aan de markt respecteerde. Jo Voorst: “Architect Bruno Albert uit Luik tekende het eerste ontwerp, een soort overdekt winkelcentrum. Het paste echter niet bij de smalle straten van de binnenstad. Jo Coenen heeft het plan toen aangepast. Het strakke grijze deel is van Albert, Coenen tekende het golvende witte gebouw.” De twee gebouwen passen wonderwel samen: Bruno Albert koos voor grijze natuursteen in dezelfde kleur als het oude Stadhuis midden op de markt, zijn gebouw gaat daardoor moeiteloos op in de omgeving. De golvende gevels van Jo Coenen brengen juist dynamiek in een ontwerp dat anders erg hoekig en hard was gebleven. Zijn gebouw stuurt je aandacht richting de Maas, waar Mosae Forum overgaat in een wandelpromenade langs het water, die gelijktijdig werd ontworpen.
Ook bij het interieur van Mosae Forum zijn de de architecten met respect voor de historie te werk gegaan: Het (gesloopte) stadskantoor uit de jaren ’60 was ingericht met meubilair van de legendarische architect Dom Hans van der Laan, die als monnik leefde in klooster Benedictusberg in de buurt van Vaals. Zijn robuuste meubels zijn overgeplaatst naar de loketten van het nieuwe stadskantoor in Mosae Forum. Wachtend op een nieuw paspoort heeft iedere Maastrichtenaar wel eens op een bijzonder stuk architectuurgeschiedenis gezeten.
Ps: De straatnaambordjes in Mosae Forum, zoals de Kwadevliegencour, kennen een opmerkelijke geschiedenis. Jo Voorst: “Het is een verwijzing naar de Kwadevliegenstraat, een van de straten die men hier in de jaren twintig heeft gesloopt. In het Maastrichts zei men de Koej Vlegestraot. Tijdens de Franse bezetting rond 1800 heette die straat opeens Rue des Vaches Volants: de straat van de vliegende koeien. Een vertaalfoutje!”
Het bijzondere Mosae Forum, dé plek om te shoppen in Maastricht.
Dit artikel is geschreven door Joep Vossebeld, kunstenaar, schrijver en tentoonstellingsmaker. "In een stad als Maastricht is iedere centimeter doordrenkt met historie en verhalen. Het uitpluizen, verzamelen en doorvertellen van al die verhalen is een verslaving waar ik hopelijk nooit meer van af kom...”
