Historische architectuur in een modern jasje
Ieder gebouw heeft een eigen verhaal
Oude gebouwen zijn zeldzaam, maar een gebouw dat altijd dezelfde invulling blijft houden is nog veel zeldzamer. Gebruik en interieur veranderen mee met de eisen en wensen van de tijd, waarbij de geschiedenis van een gebouw soms een verrassende wending kan nemen. Hier een paar inspirerende voorbeelden van een frisse start voor een gebouw.
Tapijnkazerne: Make Love, Not War
De vesting Maastricht en haar garnizoen werden al in 1867 opgeheven. Toch waren er nog tot 2010 militairen gelegerd in de Tapijnkazerne aan de rand van het stadspark. Wie nu een wandeling maakt door het park wordt niet langer gehinderd door prikkeldraadversperringen en stalen hekken. Het terrein is toegankelijk voor inwoners en toeristen, de meeste kazerne gebouwen zijn onderdeel geworden van Universiteit Maastricht.
De drie hoofdgebouwen rondom de vroegere appelplaats zijn daartoe als eerste gerenoveerd. Om de uitstraling van dit honderd jaar oude ontwerp te behouden, zocht architectenbureau LIAG naar subtiele oplossingen. Ze verlaagden het centrale plein, waardoor de drie gebouwen met een verdiepte glazen plint aan elkaar verbonden konden worden. Een glazen uitbouw aan de achterkant geeft studenten en personeel uitzicht op het nieuwe stadspark. Zowel in het interieur als in de kozijnen zijn de kleurcombinaties gebruikt uit het originele ontwerp van 1916.
Ook de andere kazerne gebouwen hebben een nieuwe invulling gekregen die past bij het verleden. In de voormalige legerkantine zit nu Brasserie Tapijn, in de vroegere garages zijn nu de werkplaatsen van stichting Het Werkgebouw gevestigd. Met een 130 meter lange tekst in het centrale voetpad gaf kunstenaar Martijn Sandberg uitdrukking aan de metamorfose die de kazerne doormaakte. In witte bakstenen schreef hij: “Make Love Not War, Make Love Not War, Make Love”.
Tip: iets verderop zijn ook de oude vestingwerken omgetoverd in een park. Vanaf de Statensingel loop je via de Hoge Fronten en de Lage Fronten tot aan het Sphinxkwartier. Een doolhof van muren, trappen en tunneltjes geeft toegang tot een zeldzaam stukje natuur aan de rand van het centrum.
Het Frontenpark in Maastricht
Sphinxkwartier: van fabriek naar filmhuis
Sinds 1930 domineert De Eiffel de skyline van Maastricht. Als een reusachtige witte muur doemt dit ontwerp van G. Knols op tussen de middeleeuwse kerktorens. Hoe het gebouw aan de naam ‘Eiffel’ komt weet vreemd genoeg niemand meer. Misschien deden de staalconstructies, die de basis van het gebouw vormen, denken aan de Eiffeltoren? Tot 2006 werd in deze fabriekshallen nog sanitair geproduceerd door De Sphinx, de keramiekovens brandden dag en nacht. Na enkele jaren leegstand werd het gebouw tussen 2012 en 2018 grondig gerestaureerd en kreeg het een herbestemming als The Social Hub. Architectenbureau Braaksma en Roos zorgde ervoor dat de sporen uit het verleden overal nog duidelijk zichtbaar zijn: de betonnen plafonds en muren bleven onbehandeld, installaties lopen zichtbaar door het gebouw en het iconische Sphinx-logo werd weer terug op het dak geplaatst.
Sphinx produceerde zelf de elektriciteit voor haar fabrieken, in een centrale aan de overkant van de straat. Deze centrale, ooit gebouwd voor stoommachines, was al zwaar in verval toen ze werd aangewezen als nieuwe locatie voor filmhuis Lumière. JHK Architecten en Verlaan en Bouwstra Architecten ontmantelden stukje voor stukje het doolhof aan gangen, steegjes en machinekamers dat hier in de loop van de jaren was ontstaan. En hoewel op sommige plekken complete muren afgebroken werden om daarna steen voor steen weer opgebouwd te worden, ademt het gebouw nog steeds industriële historie. Het restaurant van het filmhuis ligt in de oude machinehal. De grote buizen die het water voor de stoomturbines aanvoerden lopen over de muur, de monumentale constructie van stalen balken en klinknagels is expres ruw gelaten.
Tip: Wil je meer weten over de geschiedenis van de Sphinx, loop dan door de 120 meter lange Sphinxpassage, de ingang vind je tussen het Eiffelgebouw en de Pathé-bioscoop. Een tegeltableau met 30.000 tegels verteld het verhaal van 170 jaar keramiekindustrie in Maastricht.
Kloosterkerken: wederopstanding van de Dominicanen
Dominicanen, Kruisheren, Grauwzusters, Minderbroeders, Jezuïeten, Annunciaten en de ‘rijke’ Zusters van Het Arme Kind Jezus: op het hoogtepunt waren maar liefst tweeëntwintig kloosters in de binnenstad van Maastricht gevestigd. Naast religie hielden de kloosterlingen zich bezig met allerlei wereldse taken, zoals de opvang van wezen, onderwijs en ziekenzorg. Een aantal van de kloostergebouwen is in de loop van de tijd afgebroken of onherkenbaar verbouwd. Zo werd de kerk van het Jezuïetenklooster al in 1788 omgebouwd tot theater ‘Bonbonnière’, waarbij het volledige kerkelijke interieur verwijderd werd. Maar in de laatste decennia werden de verscheidene kloosters gerestaureerd met respect voor het verleden èn tegelijk aangepast aan de nieuwe gebruikers.
Kruisherenhotel Maastricht
Je kan daardoor tegenwoordig een heel rondje langs voormalige kloosters doen: Het Kruisherenhotel met haar futuristische koperen ingang van Satijnplus Architecten. De Oude Minderbroederskerkmet ingetogen studiezalen èn een expres aangebrachte scheur in de buitengevel door Marc van Roosmalen. Het Bonnefantenklooster (nu Student Service Center), met uitzinnige schilderingen van Hadassah Emmerich. Maar de Dominicanenkerk met haar boekentoren van Merkx + Giraud is misschien wel een schoolvoorbeeld van passend hergebruik. Na de sluiting van het klooster in 1796, verkeerde dit gotische gebouw vlak bij het Vrijthof 200 jaar lang in een identiteitscrisis. Als gemeentelijk magazijn stond het vol met rioolbuizen, karren en vaten. Daarna werd de kerk gebruikt als repetitielokaal voor muziekverenigingen, voor exposities, als feestzaal en zelfs als fietsenstalling. Hadden de Dominicaner monniken die deze kerk 700 jaar geleden lieten bouwen al bedacht dat hier ooit een boekwinkel gevestigd zou worden? Misschien wel. Kijk voor de hoofdingang eens omhoog. Links en rechts van het gotische raam zijn twee gebeeldhouwde hoofden te zien: ze lezen een boek.
Tip: loop voor het beste uitzicht in de Dominicanen meteen de trap op naar de tweede verdieping. Je kan zo onder de plafondgewelven en de schilderingen doorlopen. Van bovenaf valt ook op dat de leestafel op het voormalige altaar de vorm heeft van een groot kruis, weer een subtiele verwijzing naar het verleden.
Boekhandel Dominicanen
Dit artikel is geschreven door Joep Vossebeld, kunstenaar, schrijver en tentoonstellingsmaker. "In een stad als Maastricht is iedere centimeter doordrenkt met historie en verhalen. Het uitpluizen, verzamelen en doorvertellen van al die verhalen is een verslaving waar ik hopelijk nooit meer van af kom...”
